Przesłanki (nie)wstrzymania wykonania decyzji

Skutek odwołania

Podatnik, odwołując się od decyzji urzędu skarbowego określającej wysokość zobowiązania podatkowego, podatek z niej wynikający może zapłacić po rozpatrzeniu sprawy przez dyrektora izby administracji skarbowej - chyba że decyzja zostanie opatrzona rygorem natychmiastowej wykonalności.

Decyzja nakładająca na adresata obowiązek podlegający wykonaniu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji podlega wykonaniu dopiero wtedy, gdy jest ostateczna. Stanowi tak art. 239a Ordynacji podatkowej. Decyzja, od której zostanie wniesione odwołanie, jest nieostateczna i nie podlega realizacji do czasu wydania przez organ odwoławczy rozstrzygnięcia utrzymującego obowiązek zapłaty określonej kwoty. Urzędowi skarbowemu nie wolno w żaden sposób dochodzić spornej kwoty: zaliczyć na jej poczet nadpłaty, dokonać potrącenia ze zwrotu podatku czy wszcząć egzekucji.

Podatnik nie może jednak rozporządzać swoim majątkiem w taki sposób, aby ściągnięcie podatku stało się trudne lub wręcz niemożliwe. Nie wolno mu usunąć, ukryć, zbyć, darować, zniszczyć, rzeczywiście lub pozornie obciążyć albo uszkodzić składników swojego majątku, jeżeli miałoby to na celu udaremnienie zabezpieczenia lub egzekucji zobowiązania wynikającego z decyzji. Osobie, która takimi działaniami udaremni wykonanie decyzji, grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Rygor wykonalności

Dochodzenie zapłaty podatku na podstawie nieostatecznej decyzji jest dopuszczalne wyłącznie po opatrzeniu decyzji rygorem natychmiastowej wykonalności. Takie rozwiązanie wolno stosować w wyjątkowych sytuacjach. Urzędnicy muszą uprawdopodobnić, że zobowiązanie podatkowe wynikające z nieostatecznego rozstrzygnięcia nie zostanie w przyszłości wykonane z powodu trudnej sytuacji majątkowej lub finansowej podatnika czy upływu terminu przedawnienia (patrz ramka).

Rygor natychmiastowej wykonalności nadawany jest przez organ podatkowy pierwszej instancji w formie postanowienia. Postanowienie może być doręczone - podatnikowi lub jego pełnomocnikowi - najwcześniej razem z decyzją wymiarową (może być w niej zawarte). Końcową datę nadania rygoru natychmiastowej wykonalności wyznacza natomiast moment, kiedy decyzja staje się ostateczna. W przypadku niewniesienia odwołania wolno to zrobić do momentu upływu terminu na jego złożenie, a jeżeli podatnik odwoła się - do chwili wydania decyzji przez organ odwoławczy.

Na postanowienie w sprawie nadania decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności przysługuje zażalenie. Wniesienie go nie wstrzymuje wykonania decyzji.

Sprawa w sądzie

Decyzja zakwestionowana w trybie odwoławczym, której nie opatrzono rygorem natychmiastowej wykonalności, podlega realizacji po zakończeniu postępowania odwoławczego, o ile został utrzymany obowiązek zapłaty wynikającego z niej podatku. Płatność można jednak odsunąć w czasie w przypadku wniesienia skargi do sądu administracyjnego. Złożenie skargi nie powoduje jednak - jak ma to miejsce w przypadku wniesienia odwołania - automatycznie wstrzymania wykonania decyzji. Wymaga to zgody organu podatkowego (pierwszej instancji) albo sądu.

Urząd skarbowy wstrzyma realizację decyzji zaskarżonej do sądu administracyjnego, jeżeli zostanie ustanowione odpowiednie zabezpieczenie spłaty spornej kwoty (wraz z odsetkami za zwłokę). Może to zrobić z urzędu - po dokonaniu prawomocnego wpisu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego, korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia, albo na wniosek podatnika - po przyjęciu odpowiedniego zabezpieczenia. Zabezpieczeniem tym może być: gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, poręczenie banku, weksel z poręczeniem wekslowym banku, czek potwierdzony przez krajowy bank wystawcy czeku, zastaw rejestrowy na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub NBP (według ich wartości nominalnej), uznanie kwoty na rachunku depozytowym organu podatkowego czy pisemne, nieodwołalne upoważnienia organu podatkowego, potwierdzone przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku lokaty terminowej. Hipoteka, zastaw skarbowy lub zabezpieczenie przyjęte od podatnika chroni przed przymusowym ściągnięciem podatku do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądowego. Wstrzymanie realizacji decyzji następuje do wysokości odpowiednio: wartości przedmiotu hipoteki lub zastawu skarbowego albo zabezpieczenia przyjętego od podatnika.

Alternatywą dla podatników nieposiadających możliwości ustanowienia zabezpieczenia na swoim majątku jest przekonanie sądu administracyjnego o zasadności wstrzymania realizacji zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd, po otrzymaniu skargi, może wstrzymać na wniosek podatnika wykonanie całości lub części decyzji. Podatnik musi jednak wykazać, że taka ochrona jest niezbędna, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd administracyjny może wstrzymać realizację zaskarżonego rozstrzygnięcia, chociażby wcześniej nie zgodził się na to organ podatkowy. Wstrzymanie wykonania decyzji traci moc z dniem wydania orzeczenia uwzględniającego skargę lub uprawomocnienia się orzeczenia oddalającego skargę.