Kiedy małżonkowie i samotni rodzice korzystają z preferencji?

Głównym sposobem dokonania rocznego rozliczenia z fiskusem z podatku dochodowego przez osoby fizyczne uzyskujące dochody opodatkowane według skali podatkowej jest złożenie indywidualnego zeznania na formularzach PIT-37 lub PIT-36. Niektórym podatnikom ustawodawca dał jednak możliwość skorzystania z rozliczenia preferencyjnego. Dotyczy to małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci.

Sposób i moment dokonania wyboru

Podatnik wyboru sposobu rozliczenia (indywidualnie, wspólnie z małżonkiem, jako osoba samotnie wychowująca dzieci) dokonuje poprzez zaznaczenie właściwego kwadratu na formularzu zeznania. Ta, wydawać by się mogło prosta czynność, determinuje całe podatkowe rozliczenie. Prawidłowe wskazanie dokonanego wyboru jest bardzo istotne dla sprawdzenia przez urząd skarbowy poprawności wyliczenia podatku należnego. Jeśli przykładowo podatnik nie zaznaczy, że rozlicza się jako samotny rodzic i jednocześnie dokona obliczenia podatku w sposób preferencyjny, wówczas fiskus może zakwestionować tak ustalone zobowiązanie.

Typowe zeznanie małżeńskie

Tak jak większość preferencji podatkowych, również skorzystanie z możliwości wspólnego opodatkowania przez małżonków obwarowane jest koniecznością spełnienia szeregu ustawowych warunków. Z uregulowań zawartych w art. 6 ust. 2-3 ustawy o pdof wynika, że aby z niego skorzystać, zasadniczo:

• małżonkowie powinni podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu,
   
• wspólność majątkowa musi istnieć między nimi przez cały rok podatkowy,
   
• powinni pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy,
   
• żadne z nich nie może prowadzić działalności gospodarczej opodatkowanej 19% podatkiem liniowym,
   
• nie mogą do nich mieć zastosowania przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym... (z wyjątkiem określonym w art. 6 ust. 9 ustawy o pdof) lub ustawy o podatku tonażowym.

Małżonkowie, którzy spełniają wymienione kryteria, mogą być opodatkowani łącznie od sumy swoich dochodów. Aby jednak z tego skorzystać, powinni zgłosić taką wolę we wspólnym wniosku wyrażonym w zeznaniu rocznym. Gdy tego dokonają, podatek określa się na imię obojga małżonków w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków. Wniosek o łączne opodatkowanie małżeńskich dochodów może być również wyrażony wyłącznie przez jednego z małżonków. Traktowany jest wówczas na równi ze złożeniem przez niego oświadczenia o upoważnieniu go przez współmałżonka do złożenia wniosku o łączne opodatkowanie ich dochodów. Oświadczenie to składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Uprawnieni małżonkowie mogą rozliczyć się wspólnie za 2016 r., pod warunkiem złożenia zeznania z wnioskiem o wspólne opodatkowanie w nieprzekraczalnym terminie do 2 maja 2017 r.

Przypadki niestandardowe

Omówione zasady i sposób wspólnego opodatkowania mają zastosowanie także w kilku innych sytuacjach niż wskazane w art. 6 ust. 2-3 ustawy. Z art. 6 ust. 3a wynika bowiem, że odnoszą się również do małżonków, którzy mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej. Ponadto z preferencji tej skorzystać mogą małżonkowie, z których jeden podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w RP, a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej.

Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku wspólne rozliczenie jest możliwe pod warunkiem, że małżonkowie osiągnęli podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego przez oboje małżonków w danym roku podatkowym i udokumentowali certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.

Preferencje również dla wdowców

W pewnych okolicznościach ze wspólnego rozliczenia ze zmarłym małżonkiem może skorzystać też wdowa lub wdowiec. Uprawnionym do złożenia wniosku o takie rozliczenie jest podatnik, który zawarł związek małżeński przed rozpoczęciem roku podatkowego, a jego małżonek zmarł w trakcie tego roku podatkowego oraz podatnik, który pozostawał w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, a jego małżonek zmarł po upływie roku podatkowego, ale przed złożeniem zeznania podatkowego. Wówczas skorzystanie z preferencji w postaci łącznego opodatkowania dochodów małżonków, między którymi istniała w roku podatkowym wspólność majątkowa, a jedno z nich zmarło, jest możliwe na wniosek o łączne opodatkowanie małżonków złożony przez wdowę lub wdowca.

Wniosek ten powinien zostać zawarty w zeznaniu podatkowym złożonym, podobnie jak w przypadku standardowego małżeńskiego rozliczenia, w nieprzekraczalnym terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym (w 2017 r. - do 2 maja, gdyż 30 kwietnia przypada w niedzielę).

Zeznanie samotnego rodzica

Dla skorzystania z preferencyjnego sposobu rozliczenia podatku w charakterze samotnego rodzica, rodzic lub opiekun prawny musi przede wszystkim być panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Jednak ten warunek nie jest wystarczający. Osoba posiadająca wskazany status ma prawo do rozliczenia w charakterze samotnego rodzica wyłącznie wówczas, gdy faktycznie samotnie wychowuje dzieci.

Więcej informacji na temat rozliczeń rocznych oraz ulg i odliczeń dostępnych jest w serwisie www.pit.gofin.pl.

Dla skorzystania z omawianej możliwości istotne jest też spełnienie określonych wymogów przez dziecko. Stąd, w charakterze tzw. samotnego rodzica za 2016 r. może się rozliczyć podatnik objęty nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, samotnie wychowujący w roku podatkowym dzieci:

1) małoletnie,

2) bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,

3) do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach: o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym bądź w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu, na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b ustawy o pdof, w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1, z wyjątkiem renty rodzinnej (tj. 3.089 zł).

Te same zasady i sposób opodatkowania odnoszą się również do osób, o których mowa w art. 3 ust. 2a, samotnie wychowujących w roku podatkowym dzieci, jeżeli łącznie spełniają następujące warunki:

1) mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej,

2) osiągnęły podlegające opodatkowaniu na terytorium RP przychody w wysokości stanowiącej co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym,

3) udokumentowały certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.