VAT w przypadku bezumownego korzystania z części nieruchomości

Skarb Państwa reprezentowany przez starostę jest właścicielem nieruchomości położonej na terenie gminy. W dniu 20 marca 2019 r. zawarto umowę dzierżawy na okres 10 lat, przekazując dzierżawcy do korzystania część przedmiotowej nieruchomości. Z dniem 1 kwietnia 2022 r. umowa dzierżawy została wypowiedziana ze względu na zaleganie przez dzierżawcę z zapłatą czynszu. Mimo rozwiązania umowy, dzierżawca nie zwrócił nieruchomości właścicielowi, wobec czego została naliczona opłata za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa za okres od 1 kwietnia 2022 r. do 29 lutego 2024 r. Czy opłata z tytułu bezumownego korzystania z części nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?

"(...) Państwa wątpliwości w analizowanym przypadku dotyczą tego, czy opłata z tytułu bezumownego korzystania z części nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odnosząc się do powyższego, na podstawie analizy (...) przepisów Kodeksu cywilnego i ustawy o podatku od towarów i usług, należy stwierdzić, że przy rozstrzyganiu wątpliwości, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Kluczową kwestią jest fakt istnienia zgody (choćby dorozumianej) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody. (...)

W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania.

Przy takim opisie sprawy nie można zatem mówić o jakimkolwiek jawnym lub dorozumianym stosunku prawnym łączącym Państwa z korzystającym bezumownie z części nieruchomości. Naliczona opłata za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa za okres od 1 kwietnia 2022 r. do 29 lutego 2024 r. (...) w tym przypadku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu VAT.

Reasumując, bezumowne korzystanie z części nieruchomości bez tytułu prawnego i bez zgody Państwa (wyraźnej lub dorozumianej), nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy (o VAT - przyp. red.), a zapłata z tego tytułu odszkodowania nie stanowi należności za jej wykonanie.

W konsekwencji nie stanowi transakcji podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. (...)".

(interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 6 czerwca 2025 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.293.2025.1.KO)