Odsetki za opóźnienie związane z nieważnością umowy frankowej wypłacone przez bank

(interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 24 kwietnia 2023 r., nr 0115-KDIT2.4011.117.2023.1.HD)

Stan faktyczny

Wnioskodawczyni wraz z mężem w 2007 r. zawarli umowę kredytu denominowanego we frankach szwajcarskich w celu m.in. zakupu i wykończenia domu. Po spłacie kredytu w 2018 r. małżeństwo wniosło pozew przeciwko bankowi tytułem nienależnego świadczenia związanego z nieważnością umowy kredytu. Sąd okręgowy uznał, że umowa kredytu była nieważna i w wydanym w 2020 r. wyroku zasądził od pozwanego banku określoną kwotę pieniężną wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W 2022 r. sąd apelacyjny zmienił zaskarżony przez bank wyrok, zastrzegając na rzecz pozwanego banku prawo zatrzymania kwoty, którą bank wypłacił w 2007 r., a w pozostałym zakresie apelację oddalił. Wyrok ten stał się prawomocny w 2023 r. Wnioskodawczyni otrzymała od banku informację PIT-11, w której wykazano odsetki ustawowe za opóźnienie jako podlegające opodatkowaniu.

Wnioskodawczyni zapytała organ podatkowy, czy kwota odsetek powinna zostać wykazana w PIT-11, skoro - w myśl art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o PDOF - do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, nie stosuje się przepisów tej ustawy.

Stanowisko Dyrektora KIS

Dyrektor KIS wyjaśnił, że zakresem zastosowania ww. art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o PDOF są objęte sytuacje, w których spełnione są łącznie następujące warunki:

• podatnik uzyskał przychód, a więc przysporzenie majątkowe i jednocześnie
• przychód ten "wynika z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy", czyli wykazuje związek przyczynowo-skutkowy z taką czynnością, ma swoje źródło w takiej czynności.

Natomiast przychodami - w rozumieniu art. 11 ustawy o PDOF - mogą być tylko takie świadczenia, które nie mają charakteru zwrotnego. Skoro przychód jest określonym przyrostem majątkowym po stronie podatnika, jego otrzymanie musi mieć charakter definitywny. Pojęcie przychodu wiąże się zatem z przysporzeniem majątkowym po stronie podatnika, z wartością wchodzącą do jego majątku.

Odnosząc się do nieważności umowy kredytu organ podatkowy przywołał art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 K.c.).

Organ podatkowy wyjaśnił, że:

"(...) z powodu abuzywności klauzul walutowych znajdujących się w umowach o kredyt hipoteczny, sądy orzekają o nieważności jednostkowych umów o kredyt hipoteczny zawartych przez banki. Stwierdzenie nieważności powoduje usunięcie z obrotu prawnego wadliwej czynności prawnej polegającej na zawarciu umowy kredytu hipotecznego. Nieważność umowy kredytu oznacza, że zobowiązania stron umów, banku i klienta nigdy nie powstały, a strony zobowiązane są zwrócić to, co świadczyły w związku z nieważną umową jako świadczenia nienależne. Kredytodawca winien zatem zwrócić wszystkie świadczenia pobrane od kredytobiorcy, a kredytobiorca winien zwrócić kwotę faktycznie otrzymanego kredytu. W przypadku stwierdzenia nieważności umowy przez sąd skutki prawne na gruncie cywilnym występują ex tunc (wstecz), a więc od momentu zawarcia umowy dotkniętej wadliwością (przesłanką nieważności), co oznacza, że umowa kredytu jako nieważna już od chwili jej zawarcia nie wywołuje skutków prawnych. Mamy do czynienia z sytuacją, jakby w ogóle nie doszło do jej zawarcia. (...)"

Dyrektor KIS nie zgodził się z tym, iż w analizowanej sprawie do wypłaconych odsetek ustawowych związanych z nieważnością umowy kredytowej znajdzie zastosowanie art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o PDOF. Organ podatkowy wyjaśnił, że w przepisie tym ustawodawca używając określenia "czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy", miał na myśli zachowania podmiotów, które nie mogą być przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, czyli mowa tu o czynnościach, które w żadnych okolicznościach i warunkach, jakie przepisy prawa przewidują dla zawarcia wolnej od wad umowy, nie mogą być przedmiotem stosunku prawnego. Są to zatem przede wszystkim czynności, które są prawnie zakazane. W celu ustalenia, że przychody podlegają ustawie, wystarczy stwierdzenie, iż określone czynności, z których te przychody wynikałyby, mogą być choćby hipotetycznie przedmiotem stosunku cywilnoprawnego - mogą być objęte umową korzystającą z ochrony prawnej.

Odnosząc się natomiast do wystawionej przez bank informacji PIT-11, Dyrektor KIS stwierdził:

"(...) W opisanej sytuacji odsetki dotyczą świadczenia niepodlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Oznacza to, że otrzymane przez Panią odsetki podlegają zwolnieniu od opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 95b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W takim przypadku bank nie powinien był wystawiać informacji PIT-11. Mimo wystawienia przez bank informacji PIT-11, nie należy wykazywać ww. odsetek w zeznaniu rocznym. (...)"

Przypomnijmy, iż na podstawie ww. art. 21 ust. 1 pkt 95b ustawy o PDOF, wolne od podatku dochodowego są odsetki z tytułu nieterminowej wypłaty należności niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym, wolnych od podatku dochodowego lub od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.