Walka z lichwą

Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz. U. 2022 r. poz. 2339), co do zasady, wchodzi w życie 18 maja 2023 r. Jednak część z jej przepisów zaczęła obowiązywać już od 18 grudnia 2022 r. Dotyczy to m.in. zmian w Kodeksie cywilnym, a także nowych limitów kosztów pozaodsetkowych regulowanych ustawą o kredycie konsumenckim. Głównym celem wprowadzanych norm jest ochrona pożyczkobiorców przed zaciąganiem pożyczek o charakterze lichwiarskim.

Pożyczka

Na mocy ustawy antylichwiarskiej do Kodeksu cywilnego została wprowadzona odrębna definicja pozaodsetkowych kosztów związanych z zawarciem umowy pożyczki. Zgodnie z jej brzmieniem są to m.in. marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem, udzieleniem, a także obsługą umowy pożyczki, czy też koszty usług dodatkowych (np. ubezpieczenia). Pojęcie to nie obejmuje natomiast opłat notarialnych oraz danin o charakterze publicznoprawnym, które strony są zobowiązane ponieść w związku z zawarciem umowy.

Nowelizacja wprowadziła również wzór określający maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów, które może ponieść pożyczkobiorca. W skali roku limit wynosi 20%, a w całym okresie spłaty pożyczki 25% całkowitej kwoty pożyczki.

Przywołane limity mają zastosowanie do umów pożyczki pieniężnej zawieranej z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Strony umowy nie mogą ich wyłączyć, ani ograniczyć. W sytuacji zawarcia niekorzystnych dla pożyczkobiorcy zapisów w umowie, zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu cywilnego.

W przypadku spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie pożyczkodawca nie jest uprawniony do żądania odsetek za czas pozostały do zakończenia okresu, na który zgodnie z umową została udzielona pożyczka. W takiej sytuacji poniesione pozaodsetkowe koszty powinny ulec obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, nawet jeżeli biorący pożyczkę poniósł je przed tą spłatą.

Kredyt konsumencki

Kodeksowe limity nie znajdują zastosowania do umów pożyczki pieniężnej udzielanej przez instytucje pożyczkowe na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2022 r. poz. 246 ze zm.). Nowelizacja dla tego typu umów przewiduje inne rozwiązanie. Przy kredytach konsumenckich o okresie spłaty nie krótszym niż 30 dni maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów wynosi 10% plus 10% za każdy rok okresu spłaty pożyczki (w miejsce poprzednio obowiązujących limitów w wysokości 25% plus 30%). W przypadku kredytów o okresie spłaty krótszym niż 30 dni koszty te nie mogą przekroczyć 5% kwoty kredytu. Ponadto niezależnie od okresu spłaty nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu.

Ustawowe limity kosztów pozaodsetkowych nie wiążą stron umów o kredyt płatniczy w postaci karty kredytowej udzielany przez dostawców usług płatniczych. W tym zakresie obowiązują granice wyznaczone w K.c. Już na etapie prac parlamentarnych nad projektem ustawy podnoszono, że taka konstrukcja przepisów spowoduje nierówne traktowanie banków i instytucji płatniczych. W konsekwencji te ostatnie przestaną oferować karty kredytowe, gdyż kodeksowe limity nie przystają do rynkowych realiów kredytów płatniczych.

Instytucje mają czas

Nowelizacja zakłada, że instytucje pożyczkowe będą mogły prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą. Minimalny kapitał zakładowy ma natomiast wynosić 1.000.000 zł, a więc pięć razy więcej niż do tej pory.

Stosownie do przepisów przejściowych instytucje pożyczkowe, które rozpoczęły swoją działalność przed wejściem w życie nowelizacji, czyli przed 18 maja 2023 r., niespełniające określonych w niej wymogów m.in. w zakresie powołania rady nadzorczej czy wysokości kapitału zakładowego, mają możliwość dalszego prowadzenia działalności w dotychczasowej formie w zakresie udzielania kredytów konsumenckich do dnia 31 grudnia 2023 r.

Miesiąc wcześniej, do dnia 30 listopada 2023 r., instytucje pożyczkowe są zobligowane poinformować Komisję Nadzoru Finansowego o podjętych działaniach zmierzających do spełnienia nowych wymogów. Sankcją za brak realizacji wskazanych obowiązków ma być wykreślenie z rejestru instytucji pożyczkowych, a więc brak możliwości dalszego prowadzenia działalności.

Kredytodawca musi być ostrożniejszy

Instytucje pożyczkowe będą uzależniały udzielenie kredytu konsumenckiego od pozytywnej oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy dokonywanej na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny (m.in. biura informacji gospodarczej).

W sytuacji gdy analiza nie pozwoli na dokonanie oceny, a instytucja pożyczkowa nie będzie dysponowała innymi wiarygodnymi danymi, konsument będzie składał oświadczenie o swoich dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego, a także przedkładał dokumenty potwierdzające wysokość dochodów. Ustawa przewiduje, że oświadczenie wraz z dokumentami będzie odbierane od konsumenta w każdym przypadku, w którym całkowita kwota kredytu przekroczy dwukrotność wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Oświadczenie konsumenta będzie obligatoryjnym załącznikiem do umowy kredytu konsumenckiego. Natomiast dane uzyskane przez instytucję pożyczkową, stanowiące podstawę dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta, będą musiały być przechowywane przez okres 3 lat od dnia ustania stosunku prawnego uzasadniającego ich pozyskanie.

Jeżeli instytucja pożyczkowa udzieli konsumentowi kredytu konsumenckiego z naruszeniem przepisów o ocenie zdolności kredytowej lub gdy z treści oświadczenia konsumenta i uzyskanych przez instytucję pożyczkową informacji będzie wynikało, że na dzień zawarcia umowy kredytu konsumenckiego konsument miał zaległości w spłacie innego zobowiązania pieniężnego wynoszące powyżej 6 miesięcy, a kredyt konsumencki nie był przeznaczony na spłatę tej zaległości, to dochodzenie wierzytelności będzie dopuszczalne dopiero po dniu całkowitej spłaty wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięcia lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia tego zobowiązania. Zbycie takiej wierzytelności w drodze przelewu lub w inny sposób będzie nieważne. Co istotne, w okresie trwania zakazu dochodzenia wierzytelności terminy jej przedawnienia będą biegły normalnie. Za ten czas nie będzie można doliczać odsetek lub pozaodsetkowych kosztów kredytu, a także innych opłat związanych z tą wierzytelnością.