ZARZĄD SUKCESYJNY A SPLIT PAYMENT

W dniu 25 listopada 2018 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629) mające zniwelować problemy związane z zachowaniem ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa osoby fizycznej po jej śmierci. Ustawą tą zmieniono w części przepisy ustawy o VAT.

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (w tym podatnika VAT), oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Nowe przepisy umożliwiają zachowanie po śmierci przedsiębiorcy miejsc pracy, zezwoleń, koncesji, a także zachowanie ciągłości rozliczeń podatkowych (w tym podatku od towarów i usług). Warto zaznaczyć, iż z nowych rozwiązań można korzystać niezależnie od tego czy podatnik VAT (przedsiębiorca indywidualny lub działający w ramach spółki cywilnej) przed śmiercią planował, rozpoczął lub nie zdążył z procesem sukcesji przedsiębiorstwa. Na mocy ww. ustawy po śmierci właściciela firmy, jej bieżące sprawy do czasu zakończenia wszystkich formalności spadkowych może prowadzić zarządca sukcesyjny. Co ważne zawieszenie działalności gospodarczej nie stanowi przeszkody do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Jednocześnie nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że wskaże określoną osobę do pełnienia tej funkcji, albo zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Pamiętać przy tym należy, że na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, przy czym nie może pełnić tej funkcji m.in. osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody osoby powołanej do pełnienia tej funkcji wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego konieczne jest dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.

Jeżeli przedsiębiorca takiego wpisu nie dokona, wówczas, po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego może powołać (w formie aktu notarialnego):

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub
   
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
   
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

W przypadku gdy powołanie zarządcy odbywa się po śmierci przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie (z uwzględnieniem osoby powołującej zarządcę), przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Jeżeli zarządca powoływany jest po śmierci przedsiębiorcy, wówczas obowiązek zgłoszenia go do CEIDG spoczywa na notariuszu. W art. 12 ust. 11 ustawy wskazano, iż zarządca pełni swą funkcję od chwili dokonania wpisu do CEIDG.

Czynności podejmowane przez zarządcę sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział m.in. w postępowaniach podatkowych. Ważne, że w tych postępowaniach w takich sprawach zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku. To zarządcy składane są oświadczenia i doręczane są pisma w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Zgodnie z ogólną zasadą zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu we wszystkich sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Natomiast w zakresie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody - zezwolenie sądu.

Uwaga

Zarząd sukcesyjny może trwać maksymalnie dwa lata, licząc od śmierci przedsiębiorcy, choć w szczególnych przypadkach okres ten może być przedłużony przez sąd do pięciu lat.

Funkcja zarządcy sukcesyjnego może być sprawowana odpłatnie lub nieodpłatnie. Do wynagrodzenia zarządcy stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.) o zleceniu.

Po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny sporządza i składa przed notariuszem (niezwłocznie) wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, obejmujący składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.

Właściciel przedsiębiorstwa w spadku, któremu będzie przysługiwał udział w przedsiębiorstwie w spadku w chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o jego wygaśnięciu może zażądać od osoby, która pełniła funkcję zarządcy sukcesyjnego w chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego pisemnego sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wraz ze wskazaniem stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Celem działań zarządcy ma być zapewnienie ciągłości firmy, poprzez zachowanie możliwości wykonywania umów zawartych przed śmiercią przedsiębiorcy, korzystania z przyznanych mu koncesji, zezwoleń, sukcesji decyzji wydanych w stosunku do zmarłego przedsiębiorcy, kontynuacji postępowań sądowych, podatkowych, administracyjnych, a także - co niezwykle istotne - możliwości kontynuowania zatrudnienia pracowników firmy zmarłego przedsiębiorcy.

Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. W związku z powyższym zarządca sukcesyjny, prowadząc z wykorzystaniem przedsiębiorstwa zmarłego podatnika przedsiębiorstwo w spadku jest uprawniony i zobowiązany do złożenia deklaracji VAT lub korekt deklaracji VAT za zmarłego podatnika.

Uwaga

Zgodnie z art. 59c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 2187) po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W okresie od ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, o którym mowa w ust. 1, oraz prawo do wydawania dyspozycji przysługują zarządcy sukcesyjnemu.

Powyżej mowa jest o rachunku bankowym, dlatego w tym miejscu należy wyjaśnić czym jest rachunek bankowy. W myśl art. 49 Prawa bankowego banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych:

1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze, oraz prowadzone dla nich na zasadach określonych w rozdziale 3a rachunki VAT;

2) rachunki lokat terminowych;

3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, w tym rachunki rodzinne, oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych;

4) rachunki powiernicze.

Jednocześnie rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie m.in. dla osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami.

Ponadto w broszurze informacyjnej Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii pt. "Sukcesja firm jednoosobowych. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Praktyczny Poradnik" czytamy: "(...) Adam Kowalski może od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego korzystać ze środków na firmowych rachunkach bankowych w celu zarządzania firmą, w tym zwłaszcza regulowania bieżących zobowiązań. (...) Adam Kowalski jako zarządca sukcesyjny powinien też wykonywać umowy z kontrahentami (...) oraz regulować i egzekwować bieżące płatności. Może również zawierać nowe umowy w ramach normalnej działalności (...) Zobowiązania są regulowane na bieżąco przez zarządcę sukcesyjnego. (...) Wierzyciele nie muszą oczekiwać na zapłatę z uwagi na trwające formalności spadkowe. (...)."

W związku z powyższym wydaje się, iż zarządca sukcesyjny wykonując prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku może dokonywać płatności za nabywane towary czy usługi z wykorzystaniem mechanizmu podzielonej płatności. Należy jednak podkreślić, iż jest to działanie dobrowolne, a nie obowiązkowe. Sposób dokonania płatności za nabywane towary czy usługi zależy wyłącznie od woli nabywcy, a w tym przypadku od zarządcy sukcesyjnego. To zarządca sukcesyjny działający w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku może zadecydować, czy płatność za nabywane towary i usługi będzie wykonana przelewem tradycyjnym, czy też przy użyciu komunikatu przelewu. W szczególności, jeżeli przed śmiercią przedsiębiorca dokonywał płatności właśnie w tym systemie.

Warto dodać, iż w przypadku kiedy przedsiębiorca nie zdąży albo nie zdecyduje się na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego, to jego spadkobiercy będą mogli powołać zarządcę sukcesyjnego w terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Wówczas powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga zachowania formy aktu notarialnego. W wyznaczeniu zarządcy sukcesyjnego uczestniczą wszystkie osoby, którym przysługuje udział we współwłasności przedsiębiorstwa w spadku. Bardzo ważną kwestią jest (m.in. dla kontrahentów zmarłego), że zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia "w spadku."